Kurs: Ekonomika i organizacija poslovanja
Modul: Osnovi poslovnih finansija
Autor: Goran Mitić
Naziv jedinice: Rezultati poslovanja preduzeća
Materijali vezani uz ovu lekciju:
-
Test rezultati poslovanja preduzeća -
Rezultati poslovanja preduzeća (PDF dokument)
Pojavni oblici rezultata poslovanja
Cilj poslovanja preduzeća je ostvarivanje rezultata kojima se mogu zadovoljiti potrebe. Preduzeće je osnovni privredni subjekt, a privredna aktivnost se obavlja da bi se zadovoljile potrebe ljudi. Cilj poslovanja preduzeća je stvaranje proizvoda kojima se mogu zadovoljiti društvene potrebe. Zato se proizvod smatra rezultatom poslovanja preduzeća.
Proizvodi preduzeća iznose se na tržište, gde se razmenjuju za novac. Na tržištu se javljaju kupci za koje ovi proizvodi imaju upotrebnu vrednost.
Prodajom proizvoda na tržištu potvrđuje se njihova upotrebna vrednost da zadovolje određenu vrstu potreba kupaca. Ako je iznos novca koji preduzeće dobija za svoje proizvode dovoljan da se pokriju ulaganja elemenata proizvodnje i da preostane odgovarajući deo za podmirivanje obaveza prema društvenoj zajednici i za razvoj preduzeća, ostvaren je cilj poslovanja. Kao drugi oblik rezultata poslovanja preduzeća javlja se vrednost proizvodnje potvrđena na tržištu. Iz naplaćene sume novca, preduzeće mora da pokrije vrednost uloženih elemenata proizvodnje, a preostali iznos naplaćene vrednosti proizvodnje predstavlja dobitak, tj. profit koji se javlja kao poseban oblik rezultata poslovanja preduzeća.
Rezultati poslovanja preduzeća
Rezultati poslovanja preduzeća izražavaju se kao:
- fizički proizvod (izražen prirodnim jedinicama mere – fizički obim proizvodnje)
- ukupni prihod ili vrednost proizvodnje (izražena u novcu)
- dobitak (profit)
i svi su međusobno uslovljeni i povezani.
Fizički proizvod
Proizvod se kvantitativno izražava i meri fizičkim jedinicama. Reč je o upotrebnoj vrednosti određenog materijalnog dobra kojim se mogu podmiriti pojedine ekonomske potrebe ljudi. Ovaj oblik rezultata poslovanja naziva se fizički proizvod, a ukupna količina proizvoda u datom periodu naziva se fizički obim proizvodnje. Fizički obim proizvodnje jednog preduzeća je skup proizvoda odgovarajuće veličine, oblika i kvaliteta koje imaju upotrebnu vrednost.
Upotrebna vrednost proizvoda određuje njegovu namenu. Neki proizvodi mogu imati više namena, a namena proizvoda tj. njegova upotrebna vrednost može se menjati u skadu sa promenama u društvu.
Kada preduzeće proizvodi širi asortiman proizvoda, javljaju se problemi izražavanja fizičkog obima proizvodnje jedinstvenom jedinicom mere. Zato se koriste postupci svođenja raznovrsnih proizvoda na jedinstveni imenitelj.
Fizički obim proizvodnje
Fizički obim proizvodnje se lako iskazuje jednim brojem u preduzećima koja proizvode jednu ili više vrsta proizvoda istovetne mere. Ali, vrlo često preduzeća imaju raznovrsnu proizvodnju pa se njihov fizički obim proizvodnje iskazuje u vidu:
- radnih časova
- ekvivalenata tj. uporedivih pokazatelja
- novčano izražene vrednosti
Fizički obim proizvodnje iskazan u radnim časovima zahteva poznavanje normativa tj. potrebnih časova rada po svakoj jedinici proizvoda. Obračun se sastoji tako što se pomnože odgovarajuće količine svake vrste proizvoda određenim normativima i dobije se ukupan broj časova rada.
Fizički obim proizvodnje prikazan u vidu ekvivalenata (uporednih pokazatelja) izračunava se množenjem različitih količina (po jedinicama mera) utvrđenim ekvivalentima i tako dobija fizički obim ekvivalentne (uslovne) proizvodnje koja je iskazana u istoj jedinici mere.
Novčano iskazivanje fizičkog obima proizvodnje je najjednostavnije za preduzeća i to se postiže preko:
- stalnih, odnosno standardnih cena
- tekućih cena
Razlika u ovim cenama je u tome što su stalne cene nepromenjene u dužem vremenskom periodu, dok su tekuće cene promenljive. Za preračunavanje fizičkog obima proizvodnje preporučljivo je koristiti samo stalne cene.
Ukupan prihod
Ukupan prihod, kao oblik rezultata poslovanja, je vrednosni (novčani) izraz obima proizvodnje koja je prodata na tržištu.
Kao rezultat poslovanja preduzeća u procesu privređivanja veličina ukupnog prihoda zavisi od:
- fizičkog obima proizvodnje
- tržišnih cena proizvoda
Proizvod izražen fizičkim jedinicama mere ima i karakter robe. Robni karakter proizvod stiče zato što ga preduzeće iznosi na tržište. Veličina ukupnog prihoda uslovljena je količinom i kvalitetom proizvoda datog preduzeća.
Tržišne cene proizvoda predstavljaju drugi element ukupnog prihoda preduzeća. Tržišnim cenama izražava se vrednost proizvoda, odnosno društveno priznanje opravdanosti određene proizvodnje.
Ukupni proizvod se često naziva bruto produkt. To je izraz količine izrađenih proizvoda obračunat po cenama koje bi se mogle postići na tržištu. On se razlikuje od ukupnog prihoda po tome što izražava obim proizvodnje koji još nije realizovan tj. prodat na tržištu.
Na veličinu ukupnog prihoda utiču:
- interni
- eksterni faktori.
Interni ili unutrašnji faktori ukupnog prihoda deluju na fizički obim proizvodnje. Ispoljavaju se preko veličine proizvodnog kapaciteta preduzeća i stepena istrošenosti sredstava za rad. Ako je dejstvo ovih faktora povoljnije preduzeće će ostvariti veći fizički obim proizvodnje.
Eksterni tj. spoljni faktori deluju na veličinu ukupnog prihoda preko tržišnih cena ali i preko prirodnih faktora ili faktora koji potiču iz karaktera privrednog sistema društvene zajednice.
Dobitak kao rezultat poslovanja preduzeća
Dobitak, dobit ili profit je treći pojavni rezultat poslovanja i utvrđuje se kao finansijska razlika između ukupnog prihoda i ukupnih rashoda. Ono postoji samo ako se iz ukupnog prihoda mogu pokriti ukupni rashodi inače nastaje gubitak u poslovanju. U tom slučaju preduzeće donosi mere za pokriće ili otklanjanje ostvarenog gubitka ili ide pod stečaj i likvidaciju tj. prestaje sa radom.
Dobitak kao rezultat poslovanja preduzeća može se poistovetiti sa profitom. Sticanje dobitka tj. profita predstavlja konačni cilj ulaganja kapitala u poslovanje preduzeća.
Da bi preduzeće steklo profit na svoj kapital, potrebno je da proizvede određeni obim upotrebnih kvaliteta proizvoda i da njihovom prodajom stekne dovoljno veliki ukupni prihod koji će biti veći od nastalih troškova poslovanja i drugih rashoda.
Praćenje i upoređivanje rezultata
Preduzeće mora redovno da prati i kontroliše rezultate da bi što uspešnije poslovalo. Na veličinu rezultata poslovanja deluju objektivni i subjektivni faktori.
Objektivni faktori su dejstva na koja preduzeće ne može da utiče i oni mogu biti:
- prirodni
- tehnički
- društveni
Prirodni faktori su dejstvo klime, reljef, rudno bogatstvo, itd. i preduzeće na njih ne može da deluje merama svoje organizacije.
Tehnički faktori se ispoljavaju u vidu raspolaganja proizvodnom opremom i tehnologijom. Njihovo dejstvo je moguće promeniti jedino ulaganjem u nabavku nove, savremenije opreme i uvođenjem novih tehnoloških postupaka.
Društveni faktori se ispoljavaju preko tržišta delujući na visinu cena.
Subjektivni faktori su određene slabosti u organizaciji poslovanja koji uslovljavaju odstupanja ostvarenih od objektivno mogućih rezultata.
Pored upoređivanja sa drugim preduzećima, ostvareni rezultati poslovanja mogu se upoređivati sa planiranim, a to obavezuje preduzeće da planira buduće rezultate u skladu sa svojim mogućnostima i uslovima koji vladaju na tržištu. Pošto se uslovi poslovanja menjaju iz godine u godinu potrebno je upoređivati ostvarene rezultate iz jednog perioda sa rezultatima drugog perioda da bi se poboljšalo poslovanje preduzeća.
Upoređivanje poslovnog rezultata
Slika 1: Upoređivanje poslovnog rezultata preduzeća
Na slici je prikazano upoređivanje poslovnog rezultata preduzeća sa određenim standardima.
Raspodela rezultata
Raspodela rezultata podrazumeva raspoređivanje ukupnog prihoda preduzeća prema nameni potrošnje sa ciljem zadovoljenja potreba. Učesnici u raspodeli ukupnog prihoda su:
- pojedinci
- preduzeća
- institucije
Radnici su zainteresovani za zarade, preduzeća za reprodukovanje troškova elemenata proizvodnje i akumulaciju, a institucije za poreze i doprinose.
Odnosi u raspodeli rezultata
Odnosi u raspodeli rezultata su prikazani na narednoj slici.
Slika 2: Odnosi u raspodeli rezultata
Od pravilne raspodele rezultata i postizanja skladnih odnosa između komponenti ukupnog prihoda zavisi i uspešnost poslovanja preduzeća i ostvarivanje njegove uloge u okviru društvene reprodukcije.
